Tarihin en görkemli ve uzun soluklu devletlerinden biri olan Roma, Cumhuriyet Dönemi'nde MÖ 2. yüzyılın başlarında ilk defa Anadolu topraklarına ayak basmış ve MÖ 129 dolaylarında Pergamon Krallığı toprakları üzerinde Provincia Asia adıyla Anadolu'daki ilk eyaletini kurmuştur. Bu süreçten sonra ise Anadolu topraklarının tamamı hızlı bir şekilde Roma sınırlarına dahil edilmiştir. MÖ 27 yılından itibaren imparatorluk olarak adlandırılan Roma Devleti, geleneksel doğu sınırı olan Fırat hattını korumak için Zeugma, Samosata, Melitene ve Satala lejyon kalelerini inşa ettirmiştir. Yaklaşık olarak 5500-6000 kişiden oluşan lejyon birlikleri Fırat hattının batısındaki Roma topraklarının korunması için bu büyük garnizonlara yerleştirilmiştir. MS 114'te imparator Trajan'ın Mezopotamya seferine katılan Legio XV Apollinaris'in kısa süre sonra Hadrian'ın emriyle Satala'ya kalıcı olarak yerleştirildiği bilinmektedir, böylece 15. Lejyon'un birkaç asır sürecek Satala serüveni başlamıştır. Satala ismi antik kaynaklarda sıklıkla geçtiğinden 19. yüzyıl bilim dünyasında buranın lokalizasyonu merak konusu olmuştur. Apollinaris lejyonunun Satala’daki varlığı, Yorke ve Hogarth’ın üzerinde Apollinaris Lejyonu'nun damgasının bulunduğu kiremitleri 1894’te bulmasıyla ilk defa kesinlik kazanmıştır. Kabaca 160 dönümlük bir alana yayılan Satala garnizon kalesi, özellikle Kafkaslar'dan gelebilecek tehlikelere karşı ve Roma ordusunun doğuya yapacağı seferlerde kullanabileceği bir üs olarak tasarlanmıştır. Bu alan aynı zamanda doğu-batı ve kuzey-güney rotalarının bir kavşak noktasıdır. Kuzey-güney rotasının kuzey ucunda Trabzon Limanı bulunmaktadır ve bu liman, Roma'nın önemli bir ikmal hattını oluşturmaktadır.
Gümüşhane’ye bağlı Kelkit İlçesi’nin 26 km güneydoğusunda bulunan modern Sadak Köyü içerisinde konumlanan Satala, güneyindeki Erzincan il merkezine 70, kuzeydoğusundaki Bayburt il merkezine 65, kuzeyinde bulunan Gümüşhane'ye 85 ve Trabzon Limanı’na ise yaklaşık 180 km uzaklıktadır. Bölgemizdeki en önemli Roma kalıntılarını barındıran Satala'da 2018'den itibaren bilimsel kazı çalışmaları başlatılmıştır. Yapılan bu çalışmalarda Roma Dönemleri dışında Tunç Çağı ve Urartu Kültürüne dair izlere de rastlanmıştır. Bu durum, Satala'nın Roma İmparatorluğu'ndan önce de alanın yerleşim için tercih edildiğini ortaya koymuştur.
Roma'nın doğudaki en büyük düşmanı Persler ile Roma ordusunun Satala çevresinde birçok kez savaştığı bilinmektedir. MS 3. yüzyılın ortalarında, Sasani kralı I. Şapur ve ordusu Satala'yı kuşatmış ve burayı ele geçirerek yakıp yıkmışlardır. Bu yıkımın izleri yapılan arkeolojik kazılarda da ortaya çıkarılmıştır. MS 6. yüzyılda Justinianus'un emriyle yeniden inşa edilen lejyon kalesi hakkındaki bilgilerimiz, bu dönem için çoğunlukla Prokopius adındaki tarihçi ve devlet adamına dayanmaktadır. Satala Kalesi içerisinde Prokopius'un ''Savaşlar Tarihi'' ve ''Yapılar'' isimli eserlerinden okumalar yapılmış ve alan bu anlatılar çerçevesinde değerlendirilmiştir. Yazarın ayrıntılı bir şekilde anlattığı Pers-Roma savaşı yerinde konuşularak oldukça verimli bir ders gerçekleştirilmiştir. Sonrasında ise Sadak Köyü'nün üzerinde bulunan Gölbaşı mevkiine çıkılmış ve buradaki antik Roma havuzu görülmüştür. Lejyon kalesinin su ihtiyacını karşıladığı düşünülen ve günümüzde de köyün su ihtiyacını karşılayan bu yapı, oldukça gür ve soğuk bir kaynağa ev sahipliği yapmaktadır.
Bayburt Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü Eskiçağ Tarihi anabilim dalında görevli Arş. Gör. Hüseyin İlhan rehberliğinde yapılan bu saha gezisi bölümümüz öğrencileri tarafından ilgiyle karşılanmış ve oldukça olumlu dönütler alınmıştır. Ayrıca Sadak Köyü sakinlerinden Rümeysa'ya bize eşlik ve rehberlik ettiği için de teşekkür ederiz.
